به گزارش روابط عمومی ریاست دانشگاه
مدیریت بحران و درس های بزرگ در زلزله کرمانشاه در گفتگو با دکتر امیر محسن ضیایی
کرمانشاه لرزید و آنچه عیان شد، عملکرد دستگاه های امدادی بود و شیوه کار حادثه دیدگان و کمک رسان ها در شرایط بحرانی، شبکه های اجتماعی هم لحظه به لحظه مناطق حادثه دیده و هر اتفاقی که بود را در وسیع ترین حالت منعکس
مدیریت بحران و درس های بزرگ در زلزله کرمانشاه در گفتگو با دکتر امیر محسن ضیایی
کرمانشاه لرزید و آنچه عیان شد، عملکرد دستگاه های امدادی بود و شیوه کار 
حادثه دیدگان و کمک رسان ها در شرایط بحرانی، شبکه های اجتماعی هم لحظه به لحظه مناطق حادثه دیده و هر اتفاقی که بود را در وسیع ترین حالت منعکس می‌کردند و بر تنور اخبار و اتفاقات ناشی از زلزله در جامعه می‌دمیدند.
با گذشت یک ماه از زلزله ۷,۳ ریشتری غرب کشور تب زلزله در کشور نخوابیده است و زلزله‌های بزرگ و کوچک متعددی در این مدت در شهرهای مختلف کشور رخ داد، زلزله‌هایی که هریک آزمونی برای سنجش مدیریت بحران کشور و دستگاه های متولی امدادرسانی از جمله هلال احمر است.
در این باره با امیر محسن ضیایی معاون آموزشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی که به مدت سه سال ریاست جمعیت هلال احمر را برعهده داشت به گفت‌وگو نشستیم و به اولویت های امدادرسانی در بحران پرداختیم.
از زلزله کرمانشاه و عملکرد دستگاه های مسئول در امدادرسانی آغاز کنیم. ارزیابی شما از روند امدادرسانی به حادثه دیدگان زلزله کرمانشاه چگونه است؟
زلزله کرمانشاه از نظر شدت بالا بود و وسعت زیادی هم داشت و این وسعت تاثیر زیادی روی کار داشت. از طرف دیگر اگر قبل از هر حادثه برای آن کاری انجام نشده باشد، هر پاسخی به حادثه بدهیم ناکافی است. ژاپنی‌ها در این رابطه جمله‌ای دارند و می‌گویند «تمام امکانات بشر برای پاسخ به هر زلزله‌ای، ناکافی است.» بنابراین اگر بخواهیم بگوییم ما پاسخ خیلی خوبی به زلزله کرمانشاه داده‌ایم، این حرف به جا نیست ولی اگر امکانات و شرایط را در نظر بگیریم، معتقدم پاسخ متوسط به مطلوب بود. ضمن اینکه برای ارزیابی عملکرد تنها نباید لحظات اول پس از حادثه را ببینیم، زیرا در آن لحظات همه چیز می‌تواند دچار مشکل باشد. البته تاکید می‌کنم که همین مساله هم نباید رخ بدهد ولی در مجموع در زلزله کرمانشاه اگر تا ظهر روز بعد از حادثه را در نظر بگیریم عملکرد، خوب بود.
در پاسخ به حادثه اولین فاز جست‌وجو است و گاهی همراه با جست‌وجو عملیات نجات هم آغاز می‌شود. فکر می‌کنم در این زلزله در زمینه جست‌وجو و نجات کار خوبی انجام شد. ضمن اینکه با خانواده‌هایی که عزیزانشان را از دست دادند اظهار همدردی می‌کنیم باید گفت که براساس چارچوب‌های ارزیابی عملکرد در حد مطلوب بود.
بخش بعدی، امدادرسانی است. معمولا امداد ۱۲ ساعت پس از حادثه آغاز می‌شود و باید در نظر بگیریم که اولین کار در زمان بحران آغاز عملیات نجات است. بنابراین تمرکز مدیریت بحران در فاز اول جست‌وجو و نجات و پس از آن امدادرسانی است. در کشورهای توسعه یافته معمولا به مردم می‌گویند که نیروهای امدادی تا ۴۸ ساعت بعد از حادثه در منطقه حضور پیدا می‌کنند و آنها باید برای این مدت آمادگی لازم را داشته باشند.
بنابراین در زمینه امدادرسانی یکی از چیزهایی که به نقش رسانه‌ها مربوط می‌شود و از آنها انتظار داریم این است که در شرایط بحرانی توقعات افکار عمومی را در حد متناسب قرار بدهند. این مساله چیزی است که در برنامه‌های بین‌المللی هم برای آن چارچوب تعیین شده است. چطور ما باید انتظار داشته باشیم که ۶ ساعت پس از حادثه غذای گرم میان افراد توزیع شود. ایجاد چنین توقعی ، کار کاملا غیرحرفه‌ای و غیرعاقلانه‌ای است زیرا از نظر مدیریت بحران توزیع غذای گرم در آن ساعات در منطقه حادثه دیده مشکلاتی را ایجاد می‌کند.
در بحث امدادرسانی یکی از اقدامات اولیه ، ایجاد سرپناه موقت است که برای آن چادر تعریف شده است. برای منطقه حادثه دیده در کرمانشاه برای این اسکان در فاز اولیه به اندازه نیاز امکانات داشتیم ولی در زمینه توزیع در آن ساعات اولیه دچار بی‌نظمی‌هایی بودیم که ۴۸ ساعت بعد درست و نظم برقرار شد.
بنابراین در فاز پاسخ، عملکرد مجموع نهادهای درگیر را متوسط به مطلوب ارزیابی می‌کنم و اگر بخواهم در مورد جمعیت هلال‌احمر در ذیل این مجموعه نظر بدهم، به نظرم عملکرد آنها مطلوب بود. از همین رو با تمام مشکلاتی که وجود داشت، تلفات زلزله کرمانشاه به نسبت به یک زلزله ۷,۳ ریشتری بالا نبود و از یک طرفی مجروحان حادثه به سرعت تخلیه شدند و آمار مرگ و میر هم در میان افراد تخلیه شده هم نداشتیم. این نشان می‌دهد که هم مجروحان سریع تخلیه شده‌اند و هم به سرعت به آنها رسیدگی شده است. این نشان دهنده یک عملکرد درخشان است و در این راستا امداد هوایی ما بسیار خوب کار کرد. در ادامه هم، سیل کمک‌های مردمی به سمت منطقه آمد.
در ساعات ابتدایی روز اول زلزله مردم ترس داشتند که ممکن است به آنها آب و غذا نرسد و به همین دلیل در منطقه‌ای که بالگردها می‌نشستند تجمع کرده بودند. این صحنه‌ها و همچنین نرسیدن چادر و اقلامی در همان ساعت‌های اولیه به بعضی از مناطق باعث شد افکار عمومی به عملکرد دستگاه‌ها از جمله هلال‌احمر انتقاد وارد کنند و معتقد بودند در همان ساعت اولیه باید امدادرسانی انجام می‌شد.
براساس برآورد ما حدود ۳۰ هزار خانوار یعنی ۱۵۰ هزار نفر حادثه دیده در مناطق زلزله زده داشتیم که همه آنها افرادی نبودند که خانه‌هایشان خراب شده باشد ولی با این حال بیش از ۸۵ هزار چادر در مناطق حادثه دیده توزیع شد که این مساله نشان می‌دهد که مردم فکر می‌کردند شاید اینها چیزی است که حتی در صورت سالم بودن خانه‌هایشان باید دریافت کنند. بعضی‌ها هم با فرض اینکه شاید بعدا به آنها چادر و یا اقلام نرسد، نگران بودند و خودشان به جاهایی که اقلام توزیع می‌شد می‌رفتند.
معمولا در سوانح چنین اتفاقاتی رخ می‌دهد و از همین رو ابتدا بیش از آنچه نیاز است امکانات توزیع می‌کنند تا زمانی که نظم مناسب حاکم شود مثل حالا که دفترچه‌های امدادی میان مردم توزیع شده است و با نظم مناسبی این کار انجام شد البته در نظر داشته باشیم همین حالا هم در مناطقی که تعداد خانوارهای آسیب دیده حدود ۳۰ هزار خانوار است ۵۵ هزار دفترچه توزیع شده است.
یکی از مسائلی که در زلزله کرمانشاه قابل بررسی است عملکرد نیروهای واکنش سریع است. در مورد این موضوع توضیح دهید که این نیروها در زلزله کرمانشاه چه عملکردی داشتند؟
پیش از این ما یک تیم امداد و نجات داشتیم که حالا هم فعال هستند و در کنار آنها نیروهای واکنش سریع را تشکیل دادیم. اینها نیروهایی هستند که آموزش‌های بیشتری دیدند و این آموزش‌ها در ۱۳ فصل ارائه می‌شود. این نیروها در سطوح بالاتری آموزش دیده‌اند و از طرفی تجهیزات مناسب‌تری دارند و به شبکه امداد هوایی ما هم متصل هستند. همین مسائل باعث شده که سرعت حضور آنها در منطقه بیشتر شود.
از طرفی به دلیل اینکه افرادی زبده هستند در ساعات اولیه بعد از حادثه حضورشان در منطقه بسیار مهم است و باعث می‌شود که از زمان طلایی استفاده مناسبی شود. البته فعلا در مراکز استان‌ها نیروهای واکنش سریع را داریم و تا پایان امسال در تمام شعب نیز این نیروها حضور پیدا خواهند کرد.
سازمان امداد و نجات قوی داشتن مهم است ولی قدرت هلال این نیست، چنین ساختاری را سازمان بحران کشور هم می‌تواند داشته باشد اما آن قسمت که مربوط به جوامع محلی است و آموزش آنها تلفات را به شدت کاهش می‌دهد از نقاطی است که جمعیت هلال‌احمر باید روی آن متمرکز شود.
ارزیابی شما از عملکرد امداد هوایی در زلزله کرمانشاه چیست؟
یکی از نقاط قوت امدادرسانی در این حادثه ناوگان هوایی هلال احمر بود که با ۱۰ فروند بالگرد نقش مهمی را به خصوص در ساعات طلایی ایفا کردند. این در حالیست که همیشه صحبت در مورد این بود که هزینه زیادی برای امداد هوایی می‌کنیم و شاید بسیاری از بالگردهای ما در سال ۱۰۰ ساعت هم پرواز نداشته باشند اما حضور این نیروها مانند کار ارتش و نیروهای مسلح می‌ماند که ممکن است سال‌ها اتفاقی نیفتد ولی در زمانی که حیات یک ملت به خطر می‌افتد ارزش خود را نشان می‌دهند. در زلزله کرمانشاه مشخص شد که این ناوگان تا چه اندازه می‌تواند موثر باشد.
نکته ای که در مورد عملکرد ناوگان هوایی هلال احمر در زلزله کرمانشاه وجود داشت و از این بابت خیلی خوشحال شدم این بود که آنها بسیار منظم عمل کردند و نشان دادند که کاملا حرفه‌ای هستند. این در حالی است که عملیاتی نگه داشتن تعداد زیادی بالگرد در یک زمان مشخص کار ساده‌ای نیست ولی آنها به خوبی از عهده این کار برآمدند و حدود ۳۰۰ ساعت پرواز انجام شد.
با در نظر گرفتن فضای احساسی مردم و نقش رسانه‌ها و شبکه های اجتماعی که در این مدت تاثیرگذار بودند، به نظرم می‌آید که اعتماد مردم نسبت به جمعیت هلال احمر کاهش پیدا نکرده است.
اینکه می‌گوییم رسانه زمان بحران با زمان عادی متفاوت است به همین دلیل است. در چنین شرایطی رسانه‌ها باید به درستی خبررسانی کنند تا بتوانند سطح توقعات مردم را کنترل کنند و اعتماد مردم به این نهادها را افزایش دهند. اگر هم مشکلی وجود دارد باید بعد از این شرایط به آن بپردازند و پررنگ کردن نقص‌های یک مجموعه در آن شرایط کمکی نمی‌کند. نقص‌هایی که بعضی از آنها ممکن است درست باشد و بعضی از آنها اشتباه باشد.
ضمن اینکه در این حادثه باید به نقش شبکه‌های اجتماعی هم اشاره کنیم. این شبکه‌ها امروز تاثیرگذاری بسیار زیادی دارند و مانند یک تیغ دودم عمل می‌کنند. آنها هم می‌توانند به شرایط کمک کنند و هم امکان ایجاد شایعات زیادی در آنها وجود دارد و بعضی افراد برای سوء استفاده نیز این وضعیت را تشدید می‌کنند.
در مجموع با در نظر گرفتن فضای احساسی مردم و نقش رسانه‌ها و شبکه های اجتماعی که در این مدت تاثیرگذار بودند، به نظرم می‌آید که اعتماد مردم نسبت به جمعیت هلال احمر کاهش پیدا نکرده است. از همین رو در روزهای بعد دیدید که مردم با هلال احمر همراه شدند و کمک‌های آنها به این سمت آمد. ولی با این حال این مسئله جای کار بسیار دارد و در این شکی نیست که باید روی این موضوع بیشتر کار کنیم.
من به عنوان رئیس سابق جمعیت هلال احمر، یک داوطلب فعلی و مشاور جمعیت، صمیمانه از همه مردم که شاید بسیاری از آنها بضاعت مالی نداشتند اما با این حال کمک کردند تشکر می‌کنم. مردم همبستگی ملی و پیوستگی‌شان را نشان دادند و این مسئله‌ای است که باید روی آن تمرکز کنیم و استمرار ببخشیم.
نظر